Założyciel
Zakon powstał w 1209 roku, założył go św. Franciszek z Asyżu, zwany także Biedaczyną z Asyżu, Franciszkiem Serafickim bądź Poverello (wł. – Biedaczyna). Nazywał się Giovanni (Jan) Bernardone, urodził się w 1182 roku w Asyżu. Pochodził z bogatej włoskiej rodziny mieszczańskiej.
Od 1208 roku wokół Franciszka zaczęli gromadzić się towarzysze, z którymi w 1209 roku założył zakon (tzw. I zakon franciszkański). Siedzibą zakonu była asyska kaplica Matki Bożej Anielskiej – Porcjunkula. W 1212 r. św. Franciszek założył zakon klarysek (tzw. II zakon franciszkański), a w 1221 r. - zakon dla ludzi świeckich (tzw. III zakon franciszkański, od 1978 r. jego nazwa brzmi Franciszkański Zakon Świeckich).
We wrześniu 1224 r. podczas pobytu na górze La Verna Franciszek otrzymał stygmaty na dłoniach, stopach i na boku. Jest to pierwszy w historii udokumentowany fakt stygmatyzacji. Zmarł 3 października 1226 roku w Porcjunkuli. 15 lipca 1228 r. kanonizował go w Asyżu papież Grzegorz IX.
Reguła
Zakon ma własną regułę, ułożył ją św. Franciszek z Asyżu. W 1209 roku w Rzymie zaakceptował ją ustnie papież Innocenty III, zaś oficjalnie zatwierdził papież Honoriusz III bullą „Solet annuere” 29 listopada 1223 roku. Reguła w pierwszym zdaniu stwierdza: „Życie braci mniejszych polega na zachowaniu świętej Ewangelii Pana naszego Jezusa Chrystusa przez życie w posłuszeństwie, bez własności i w czystości”.
Herb
Skrzyżowane dwie ręce:
Chrystusa ze śladem na dłoni po przebiciu gwoździem i św. Franciszka (w habicie) ze stygmatem na dłoni.
Pośrodku rąk umieszczony jest krzyż.
Zawołanie
1. Pax et bonum (łac.), pace e bene (wł.) – pokój i dobro.
2. Deus meus et omnia – Bóg mój i wszytko (moje).
Symbol
Grecka litera Tau, przypominająca kształtem krzyż. Św. Franciszek często używał litery Tau jako podpisu i graficznego skrótu, jako swoistego rodzaju „logo” dla formy życia, którą prowadził.
Symbol pochodzi z biblijnej Księgi Ezechiela (Ez 9,4). W prorockiej wizji znak ten był kreślony na czołach ludzi przez Boga wybranych i znajdujących się pod Jego szczególną ochroną.
Historia franciszkanów
Po śmierci św. Franciszka (w 1226 r.) powstał między zakonnikami podział na dwie grupy. Pierwsza pragnęła zachować pierwotny radykalizm życia założyciela, należało do niej niewielu starszych wiekiem zakonników. Druga optowała za dostosowaniem funkcjonowania i działalności zakonu do ciągle wzrastającej liczby braci oraz do nowym zadań stawianych im przez Kościół. Tych była zdecydowana większość.
To napięcie załagodził generał św. Bonawentura z Bagnoreggio (1217-1274), określany drugim założycielem zakonu. Pod koniec XIII w. franciszkanie mieli klasztory w wielu krajach europejskich, a ich liczba przekroczyła 30 tys. Wówczas w zakonie pojawił się kolejny ruch reformatorski, tzw. Spirytuałowie. To oni zapoczątkowali tzw. obserwację, czyli ruch ścisłego przestrzegania reguły. Ruch ten w połowie XV w. znalazł wielkiego protektora w osobie św. Bernardyna ze Sieny (1380-1444), wikariusza generalnego zakonu.
W 1517 r. papież Leon X zwołał w Rzymie kapitułę wszystkich franciszkanów, zarówno obserwantów, jak i tych, którzy stanowili trzon zakonu – konwentualnych, którzy sprawowali nad obserwantami formalną władzę. Do 1517 r. zakon miał jednego generała, był nim zawsze franciszkanin z głównego nurtu (konwentualnych).
Na tej kapitule obserwanci otrzymali niezależność, zostali nazwani Braćmi Mniejszymi Regularnej Obserwy, została im powierzona pieczęć zakonu. Ta decyzja papieża stanowiła formalny podział zakonu na dwa autonomiczne zakony: Braci Mniejszych Konwentualnych i Braci Mniejszych Obserwantów. Od tej pory każdy zakon wybierał własnego generała.
W kolejnych latach w zakonie obserwantów tworzyły się nowe odłamy: reformaci, alkantaryści, rekolektanci, bracia tzw. „małej reformy”. W 1897 r. papież Leon XIII połączył wszystkie te odłamy w jeden zakon o nazwie Zakon Braci Mniejszych.
W XVI wieku wśród kolejnych ruchów reformatorskich wyłoniła się frakcja Mateusza z Bascio, co zapoczątkowało powstanie trzeciego zakonu franciszkanów. Ten odłam miał wsparcie i formalną opiekę w zakonie konwentualnych. W 1528 r. papież Klemens VII wydał zgodę na powstanie nowego Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów, oficjalnie został zatwierdzony w 1619r.
Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych
Zakon Braci Mniejszych Konwentualnych – łac. Ordo Fratrum Minorum Conventualium (OFMConv) - zaliczany jest do głównego nurtu sięgającego początków zakonu - św. Franciszka i jego pierwszych towarzyszy. Świadczą o tym chociażby nazwy ulic w wielu miastach europejskich, w których franciszkanie osiedlali się już w I poł. XIII wieku (w Polsce ul. Franciszkańska w Krakowie). Nazwa zakonu Bracia Mniejsi Konwentualni spotykana jest w dokumentach już od 1250 r. Pierwszy klasztor w Polsce powstał w 1236 r. we Wrocławiu, drugi w Krakowie (1237 r.).
Określenie „konwentualni” pochodzi od łac. conventus (wspólnota, wspólne miejsce zamieszkania). Oznacza sposób życia i prowadzenie działalności w oparciu o priorytet życia we wspólnocie klasztornej. Cechą charakterystyczną tego zakonu jest prowadzenie apostolstwa i duszpasterstwa przez duże wspólnoty, głównie w miastach.
Zakonnicy aż do rewolucji francuskiej (1789 r.) nosili habity koloru popielatego. Obecnie w wielu krajach świata franciszkanie wracają do tego koloru. W Polsce franciszkanie noszą habit koloru czarnego, kaptur, biały sznurek (pasek) i koronkę franciszkańską.
Zakonnicy nazywani są franciszkanami. W wielu krajach w użyciu są zwyczajowe, historyczne nazwy: grey frairs (Wyspy Brytyjskie), minoryci (Słowacja, Czechy, Węgry, Austria, Niemcy), cordeliers (dawna Francja).
Najbardziej znanym polskim świętym jest o. Maksymilian M. Kolbe (1894-1941). Inni to bł. abp Jakub Strzemię, bł. Rafał Chyliński, błogosławieni męczennicy z czasów II wojny światowej: o. Jan Antonin Bajewski, o. Ludwik Pius Bartosik, o. Józef Innocenty Guz, o. Józef Achilles Puchała, o. Karol Herman Stępień, br. Antoni Tymoteusz Trojanowski, br. Piotr Bonifacy Żukowski. W 1991 r. zostali zamordowani w Peru słudzy Boży o. Zbigniew Strzałkowski i o. Michał Tomaszek.
Najbardziej znani franciszkanie to śp. o. Joachim Bar (prawnik), śp. o. Juliusz Synowiec (biblista), śp. o. Cecylian Niezgoda (teolog, znawca franciszkanizmu), śp. o. Andrzej Klimuszko (fitoterapeuta, zielarz), śp. o. Grzegorz Sroka (fitoterapeuata, zielarz), o. Iwo Zieliński (filozof), o. Leon Dyczewski (socjolog, kulturoznawca), o. Celestyn Napiórkowski (teolog, ekumenista), o. Zdzisław Kijas (teolog, ekumenista), o. Zdzisław Suchecki (prawnik), o. Stanisław Bazyliński (biblista).
Z tego zakonu pochodzi pięciu polskich biskupów: o. Marian Błażej Kruszyłowicz (diec. szczecińsko-kamieńska), o. Augustyn Januszewicz (Brazylia), o. Jan Wilk (Brazylia), o. Stanisław Dowlaszewicz (Boliwia), o. Jerzy Maculewicz (Uzbekistan).
Zakon prowadzi typowo franciszkańskie stowarzyszenia i duszpasterstwa: Rycerstwo Niepokalanej, Franciszkański Zakon Świeckich, Młodzież Franciszkańska, animacja powołaniowa, Ruch Ekologiczny św. Franciszka a Asyżu – REFA. Franciszkanie prowadzą działalność w środkach społecznego przekazu: telewizja Puls, radio Niepokalanów, serwis informacyjny franciszkanie.pl. Mają trzy wydawnictwa (Niepokalanów, „Bratni Zew” w Krakowie, Santa Severa we Włoszech). Wydają kilka czasopism i periodyków, w tym „Rycerz Niepokalanej”, „Rycerz Niepokalanej dla Polonii”, „Posłaniec św. Antoniego”, „W nurcie franciszkańskim”.
Prowadzą ośrodki rekolekcyjne, domy pielgrzyma, centra kultury, Dom Pojednania i Spotkań w Gdańsku, ewangelizację wizualną, fundacje, stowarzyszenia, ośrodki rehabilitacji i leczenia uzależnień, dom pomocy społecznej, świetlice środowiskowe, poradnie rodzinne, biuro podróży, sklepy, hurtownię art. religjnych. W Niepokalanowie działa zakonna jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej. Od 1968 r. w Krakowie istnieje klerycki zespół muzyczny „Fioretti”.
Franciszkanie są spowiednikami na Watykanie, wykładowcami na wyższych uczelniach w Polsce za granicą, katechetami w szkołach, kapelanami szpitali i więzień. Prowadzą instytuty naukowe, dwa wyższe seminaria duchowne (Kraków, Łódź), dwa licea ogólnokształcące i dwa gimnazja (Legnica, Niepokalanów), biblioteki klasztorne i akademickie.
Zakonnicy organizują spotkania ekumeniczne, festiwale muzyczne i spotkania młodych, sympozja naukowe i koncerty. Prowadzą 42. parafie, opiekują się 14. sanktuariami (najbardziej znane to Kalwaria Pacławska i Niepokalanów). Mają klasztory w wielu krajach Europy i w Ameryce Północnej. Prowadzą misje w Azji, Ameryce Południowej i w Afryce.
Do nich należy największy franciszkański klasztor na świecie (Niepokalanów), a poza naszym krajem - bazylika św. Franciszka w Asyżu, w której znajduje się kaplica grobu Biedaczyny. W Polsce mają jedną pustelnię, na Górze Polanowskiej.
Na świecie jest ok. 4 tys. 500 franciszkanów konwentualnych, z czego jedna czwarta to Polacy.
W Polsce są trzy prowincje:
krakowska - św. Antoniego z Padwy i bł. Jakuba Strzemię,
warszawska - Matki Bożej Niepokalanej,
gdańska - św. Maksymiliana M. Kolbego.
